Phòng chống nhiễm giun sán cho trẻ là trách nhiệm của toàn xã hội. (Đồ họa: Quốc Cường)

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 20- 50% người Việt Nam có thể đang nhiễm giun, sán, trong đó trẻ em là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Việt Nam hiện nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ nhiễm giun đường ruột cao nhất châu Á. Môi trường sống ô nhiễm, điều kiện vệ sinh chưa đảm bảo và hạn chế trong kiến thức chăm sóc sức khỏe khiến trẻ em dễ mắc các bệnh lý nguy hiểm do giun sán ký sinh.

Ở nhiều vùng nông thôn, miền núi, điều kiện sống và vệ sinh còn nhiều hạn chế khiến nguy cơ nhiễm giun sán ở trẻ em trở thành vấn đề phổ biến. Tỷ lệ trẻ nhiễm giun đũa, giun móc, giun tóc hoặc sán lá gan, sán lá phổi vẫn ở mức cao, nhất là những khu vực chưa có nhà tiêu hợp vệ sinh, thiếu nước sạch hoặc còn duy trì tập quán ăn uống không đảm bảo.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng nhiễm giun sán chủ yếu xuất phát từ môi trường và hành vi sinh hoạt thiếu vệ sinh. Trẻ em thường xuyên tiếp xúc trực tiếp với đất cát khi chơi đùa ngoài sân, nương rẫy, ruộng đồng mà không mang giày dép. Việc rửa tay chưa được thực hiện thường xuyên, cắt móng tay không đúng cách, ngậm tay, cắn móng là những thói quen nguy hiểm nhưng vẫn phổ biến ở trẻ. Cùng với đó, thói quen ăn rau sống không rửa kỹ, uống nước chưa đun sôi, hoặc sử dụng thực phẩm chưa nấu chín (thịt tái, cá sống) là những con đường phổ biến đưa trứng và ấu trùng giun sán vào cơ thể.

Khi bị nhiễm giun, trẻ có thể không có biểu hiện rõ rệt nhưng hậu quả lại rất đáng lo ngại. Giun móc gây thiếu máu mạn tính do hút máu tại thành ruột; giun đũa và giun tóc làm giảm khả năng hấp thu chất dinh dưỡng, khiến trẻ chậm lớn, gầy yếu. Tình trạng thiếu dinh dưỡng kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến thể chất mà còn làm suy giảm trí tuệ, giảm khả năng học tập, giảm trí nhớ và sự tập trung. Trong những trường hợp nặng, giun còn có thể gây tắc ruột, viêm ruột thừa, viêm ống mật… nguy hiểm đến tính mạng.

Phòng chống nhiễm giun sán không đòi hỏi kỹ thuật cao hay chi phí lớn, mà xuất phát từ những hành động thiết thực, đơn giản và dễ áp dụng trong đời sống hằng ngày. Biện pháp quan trọng đầu tiên là tẩy giun định kỳ.

WHO khuyến cáo: Trẻ em từ 2 tuổi trở lên nên được tẩy giun ít nhất 2 lần mỗi năm, vào các thời điểm sau mùa mưa và sau Tết. Việc tẩy giun cần thực hiện đồng loạt trong cộng đồng (trường học, khu dân cư) để ngăn ngừa tái nhiễm và cắt đứt nguồn lây lan. Các thuốc tẩy giun hiện nay như Albendazole, Mebendazole rất an toàn khi dùng đúng liều, đúng hướng dẫn của nhân viên y tế.

Cùng với việc tẩy giun, giáo dục và rèn luyện vệ sinh cá nhân cho trẻ là yếu tố then chốt:

Hướng dẫn trẻ rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.

Cắt móng tay thường xuyên, không ngậm tay, mút đồ vật bẩn.

Đi giày dép khi ra ngoài, tránh tiếp xúc với đất bẩn.

Vệ sinh ăn uống cũng cần được đảm bảo. Cha mẹ nên cho trẻ ăn chín, uống sôi, không ăn rau sống chưa rửa sạch hoặc chưa khử trùng. Các món ăn chưa nấu kỹ như thịt tái, cá sống, tiết canh cần được loại bỏ khỏi thực đơn của trẻ nhỏ. Ngoài ra, không nên sử dụng phân tươi để bón rau củ, vì đây là nguồn chứa trứng giun cao, dễ lây lan trong môi trường.

Xây dựng và sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh, xử lý chất thải đúng cách, không phóng uế bừa bãi. Cần giữ gìn vệ sinh khu vực xung quanh nhà ở, không để rác, nước thải tồn đọng. Việc đảm bảo nguồn nước sạch để uống, nấu ăn, rửa tay, tắm rửa cho trẻ là yếu tố thiết yếu để ngăn ngừa giun sán lây lan.

Cha mẹ cần chủ động đưa trẻ đi tẩy giun theo khuyến cáo của ngành Y tế, đồng thời duy trì các thói quen vệ sinh cá nhân cho trẻ. Người lớn trong gia đình cũng nên tẩy giun định kỳ để tránh làm nguồn lây cho trẻ. Ngoài ra, cần xóa bỏ các quan niệm sai lầm như "nhiễm giun là bình thường", "không cần chữa" hay "thuốc tẩy giun hại gan". Thực tế, nếu không điều trị, giun sán gây hại lâu dài cho sức khỏe, còn thuốc hiện đại rất an toàn, hiệu quả và ít tác dụng phụ.

Giáo viên có thể lồng ghép nội dung tuyên truyền về vệ sinh, giun sán vào các buổi sinh hoạt, hoạt động ngoại khóa, sử dụng tranh ảnh, trò chơi, kể chuyện… để học sinh dễ tiếp thu. Đồng thời, nhà trường nên phối hợp với y tế địa phương tổ chức các đợt tẩy giun tập thể, khám sức khỏe định kỳ, truyền thông tới phụ huynh để nâng cao nhận thức chung.

Giữ cho trẻ em không bị nhiễm giun sán là bảo vệ sức khỏe hôm nay và đầu tư cho tương lai. Một thế hệ khỏe mạnh, cao lớn, thông minh sẽ được hình thành từ những thay đổi nhỏ, rửa tay, ăn chín, uống sôi, tẩy giun định kỳ và giữ vệ sinh môi trường sống. Đó là trách nhiệm không chỉ của ngành Y tế mà của toàn xã hội, từ mỗi gia đình, nhà trường đến cộng đồng.

Quốc Cường (T/h)