Trung tâm Kiểm soát bệnh tật khám, tư vấn sức khỏe tâm thần tại xã Lý Quốc, huyện Hạ Lang
Đối tượng mắc bệnh từ trẻ em, thanh thiếu niên, người trưởng thành, người cao tuổi. Ban đầu, người bệnh chỉ có những triệu chứng nhẹ nên chủ quan và thờ ơ, không biết đến những hệ quả sau này. Cũng có những người đơn giản chỉ nghĩ đó là những thay đổi tâm lý bình thường hoặc tính cách nên không tìm đến chuyên gia tư vấn và chữa trị dẫn đến bệnh ngày càng nặng. Vì vậy, việc phát hiện các biểu hiện về rối loạn tâm thần sớm và có những hiểu biết về bệnh tâm thần là rất quan trọng và cần thiết.
Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc 10 rối loạn tâm thần thường gặp là 14,9% số dân, tương đương khoảng 15 triệu người. Trầm cảm, lo âu là những rối loạn tâm thần thường gặp chiếm tỷ lệ cao, lên tới 5 đến 6% dân số, còn lại là các rối loạn tâm thần khác.
Tại Cao Bằng, theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật, tính đến 31.8 tổng số bệnh nhân tâm thần được quản lý tại cơ sở là 1.792 bệnh nhân. Trong đó, số bệnh nhân tâm thần phân liệt là 1.206 bệnh nhân; số bệnh nhân động kinh là 586 bệnh nhân; số bệnh nhân rối loạn tâm thần khác 124 bệnh nhân…
Trước nhu cầu ngày càng cao về chăm sóc sức khỏe tâm thần của nhân dân, ngày 29/01/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 155/QĐ-TTg về phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 - 2025. Kế hoạch đề ra mục tiêu tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh, đẩy mạnh các biện pháp dự phòng, phát hiện sớm và quản lý điều trị để hạn chế sự gia tăng tỷ lệ người tiền bệnh, mắc bệnh, tàn tật và tử vong sớm do các bệnh tim mạch, ung thư, đái tháo đường, phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản và các bệnh tâm thần phân liệt, động kinh, trầm cảm, sa sút trí tuệ và các rối loạn sức khỏe tâm thần khác nhằm góp phần bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe của nhân dân và phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Phấn đấu đến năm 2025 tất cả các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có kế hoạch liên ngành phòng, chống rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 – 2025; Giảm thiểu các hành vi nguy cơ chính để dự phòng mắc bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần, tt nhất 40% người thuộc đối tượng sàng lọc được định kỳ sàng lọc một số rối loạn sức khỏe tâm thần theo hướng dẫn sàng lọc từng bệnh; phát hiện được ít nhất 70% người mắc tâm thần phân liệt và động kinh, 50% người mắc trầm cảm, 30% người bị sa sút trí tuệ và một số rối loạn tâm thần khác; quản lý điều trị ít nhất 80% người bệnh tâm thần phân liệt, 70% người bệnh động kinh và 50% người bệnh trầm cảm đã được phát hiện. 100% số huyện có cơ sở y tế thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh tâm thần phân liệt và động kinh; 60% số huyện có cơ sở y tế thực hiện chẩn đoán, điều trị, quản lý cấp thuốc cho người bệnh trầm cảm và 50% số huyện có cơ sở y tế thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người mắc một số rối loạn sức khỏe tâm thần khác. 100% số Trạm Y tế xã thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh tâm thần phân liệt và động kinh; 50% số Trạm Y tế xã quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh trầm cảm.
Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh tâm thần là bệnh do rối loạn hoạt động của não bộ gây nên những biến đổi về tư duy, hành vi, cảm xúc, nhận thức. Bệnh tâm thần gồm có 300 mã bệnh khác nhau. Nguyên nhân thường gặp như căng thẳng tâm lý kéo dài là yếu tố thuận lợi khởi phát bệnh, tỷ lệ mắc cao ở tầng lớp kinh tế xã hội thấp và thành phố đông dân, các biến chứng khi mang thai và sinh đẻ cũng góp phần gây ra nguy cơ mắc tâm thần. Hơn nữa, nhiễm độc hóa học và lạm dụng chất, các bệnh gây tổn thương về não bộ như chấn thương sọ não, viêm não, tai biến mạch máu não và yếu tố di truyền cũng có thể dẫn đến mắc bệnh tâm thần. Bên cạnh đó, xã hội ngày càng phát triển, con người bị tác động bởi mặt trái nên ngày càng nhiều áp lực như: Công việc, học hành căng thẳng, biến đổi trong đời sống cá nhân, môi trường xã hội, cũng là yếu tố gây bệnh tâm thần.
Những dấu hiệu của bệnh tâm thần
Dấu hiệu sớm của người mắc bệnh tâm thần là có thể mắc hội chứng suy nhược như rối loạn giấc ngủ, ăn không ngon, mệt mỏi, mất quan tâm thích thú; cách ly với xã hội, ban bè, giảm giao tiếp, thời gian ở trong phòng một mình nhiều hơn; suy giảm hiệu suất làm việc và học tập; lời nói khác lạ như đang nói tự nhiên ngắt quãng hay lời nói trở nên bí hiểm; thay đổi về hành vi, có thể suốt ngày nằm trên giường, có người trở nên ít ở nhà hay đi lang thang; cảm xúc thờ ơ; những ý nghĩ kỳ lạ cho rằng mình ở thế giới khác về, mình là người cõi trên, cho rằng thức ăn có độc, có ai đó muốn hại mình, có người vui vẻ quá mức, múa hát, làm huyên náo, có người bồn chồn đứng ngồi không yên, đập phá…
Cũng như các bệnh khác, việc phát hiện bệnh tâm thần đóng vai trò quyết định trong kết quả điều trị bệnh. Việc phát hiện bệnh tâm thần sớm hay muộn liên quan đến kết quả điều trị. Nếu phát hiện sớm, điều trị kịp thời, bệnh có thể khỏi nhanh. Nếu phát hiện muộn, bệnh tiến triển mạn tính, khó hồi phục. Do đó, gia đình và người thân cần phát hiện sớm những dấu hiệu cảnh báo của bệnh tâm thẩn để đưa người bệnh tâm thần đi điều trị kịp thời, theo đúng phương pháp khoa học tại các cơ sở y tế, không cúng bái, không giấu bệnh; tuân thủ sự hướng dẫn của bác sĩ quản lý và cho uống thuốc đúng liều lượng và thời gian. Có trường hợp phải điều trị duy trì hàng năm, như vậy người bệnh có thể khỏi hoặc ổn định và sống hòa nhập trong cộng đồng.
Cách phòng bệnh
Bệnh tâm thần cũng như các bệnh khác nếu có kiến thức và phát hiện sớm về bệnh có thể phòng ngừa được.
Hạn chế và loại trừ các sang chấn tâm lý, tạo môi trường lành mạnh.
Trong gia đình cần tránh những mâu thuẫn, những xung đột giữa cha mẹ hoặc anh chị em, vợ chồng, giáo dục con đúng phương pháp, không quá nghiêm khắc hoặc quá chiều chuộng.
Trong đơn vị tập thể cần tránh những mâu thuẫn căng thẳng kéo dài, luôn xây dựng tình đoàn kết giúp đỡ nhau.
Đối với những người bị thất vọng, bị đau khổ cần có thái độ quan tâm, an ủi, động viên đối xử đúng mức giúp họ tìm lối thoát trở lại trạng thái bình thường.
Đối với bệnh tâm thần chưa rõ nguyên nhân, cần điều trị kịp thời đề phòng biến chứng và tiến triển mạn tính. Đối với bệnh tâm thần mạn tính cần tích cực điều trị, uống thuốc đúng liều, thời gian, phục hồi chức năng và quản lý theo dõi, chăm sức đặc biệt.
Bảo An