Tiêm vắc xin phòng bệnh viêm màng não do não mô cầu cho trẻ tại Phòng tiêm chủng SAFPO Cao Bằng.
Viêm não mô cầu là một bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm do vi khuẩn Neisseria meningitidis (vi khuẩn não mô cầu) gây ra. Bệnh có thể gây ra viêm màng não, nhiễm trùng huyết và để lại nhiều di chứng nặng nề, đặc biệt là ở trẻ em. Bệnh khởi phát đột ngột, có thể gây tử vong trong 24 giờ nếu không được điều trị kịp thời. Ngay cả khi được điều trị, trẻ cũng phải chịu biến chứng nghiêm trọng và di chứng bệnh tật suốt đời. Bệnh viêm màng não do não mô cầu có thể khó chẩn đoán ở giai đoạn đầu vì các triệu chứng giống các bệnh do nhiễm siêu vi thông thường. Do đó, việc nhận biết nguyên nhân và thực hiện các biện pháp phòng tránh là rất quan trọng.
Nguyên nhân gây bệnh viêm màng não mô cầu ở trẻ em là do vi khuẩn Neisseria Meningitidis. Cho đến nay, các nhà khoa học đã tìm thấy 13 nhóm huyết thanh của vi khuẩn não mô cầu, trong đó có 6 nhóm huyết thanh chủ yếu gây bệnh viêm màng não mô cầu cho trẻ bao gồm: A, B, C, W, X và Y. Tại Việt Nam, các nhóm huyết thanh phổ biến là A, B, C, Y, W-135, đặc biệt là nhóm B.
Vi khuẩn có thể tồn tại trong vùng mũi họng của người khỏe mạnh mà không gây triệu chứng (gọi là người lành mang trùng), từ đó lây truyền sang người khác qua đường hô hấp. Bệnh thường lây qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mũi, họng của người bệnh hoặc người mang trùng, đặc biệt dễ lan rộng trong môi trường đông đúc như nhà trẻ, trường học, ký túc xá hay các khu dân cư chật chội. Trẻ em dưới 5 tuổi, nhất là trẻ từ 6 tháng đến 2 tuổi, là nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh do hệ miễn dịch còn non yếu. Ngoài ra, trẻ suy dinh dưỡng, đang mắc các bệnh lý khác hoặc sống trong điều kiện vệ sinh kém cũng dễ bị viêm não mô cầu hơn. Vì vậy, nhận biết rõ các nguyên nhân và yếu tố nguy cơ là bước đầu quan trọng trong việc chủ động phòng bệnh hiệu quả cho trẻ.
Bệnh viêm màng não do não mô cầu ở trẻ em thường khởi phát đột ngột với triệu chứng sốt cao, có thể kèm theo co giật. Trẻ có biểu hiện nôn mửa, đau đầu dữ dội, cứng cổ, lừ đừ và khó đánh thức. Trong một số trường hợp nghiêm trọng như nhiễm trùng huyết, trên da trẻ có thể xuất hiện các ban hoại tử sẫm màu, lan nhanh. Bệnh diễn tiến rất nhanh, có thể gây sốc và tử vong chỉ trong vòng 24 giờ nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Vì vậy, khi thấy trẻ có các dấu hiệu bất thường nêu trên, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được thăm khám và xử trí kịp thời. Đặc biệt, các triệu chứng của viêm màng não mô cầu xảy ra ở trẻ em thường tương tự với triệu chứng của các bệnh đường hô hấp nên dễ nhầm lẫn trong chẩn đoán và điều trị, từ đó khiến bệnh biến chứng nặng hơn.
Ngoài hai bệnh cảnh chính là viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết, vi khuẩn não mô cầu còn có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Trong giai đoạn cấp tính, bệnh nhân có thể gặp phải các biến chứng như: tăng áp lực nội sọ, đông máu nội mạch rải rác, co giật, trụy tuần hoàn và suy đa cơ quan. Về lâu dài, bệnh còn để lại nhiều di chứng nặng nề như điếc, mù lòa, suy giảm chức năng thần kinh, chậm phát triển não bộ, giảm chỉ số IQ và thậm chí hoại tử nghiêm trọng dẫn đến phải cắt cụt chi. Những biến chứng này không chỉ đe dọa tính mạng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của trẻ sau này.
Biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất hiện nay là tiêm vắc xin phòng não mô cầu. Cha mẹ nên đưa trẻ đi tiêm chủng, thời điểm tiêm như sau:
Vắc xin viêm não mô cầu A,C,Y,W cho trẻ từ 9 tháng tuổi và người lớn đến 55 tuổi, có hai lịch tiêm: Trẻ 9 tháng đến 23 tháng tuổi: Tiêm 2 liều, liều thứ 2 cách liều thứ nhất 3 tháng. Trẻ từ tròn 24 tháng và người lớn đến 55 tuổi: Tiêm 1 liều duy nhất.
Vắc xin viêm não mô cầu BC - phòng ngừa bệnh não mô cầu do tuýp B và tuýp C: tiêm cho trẻ từ 6 tháng trở lên. Bé cần tiêm 2 mũi, mũi 2 cách mũi tiêm đầu 6 - 8 tuần.
Bên cạnh đó, việc giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường sống cũng đóng vai trò quan trọng trong phòng bệnh. Trẻ cần được hướng dẫn rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Trẻ cũng nên được nhắc nhở che miệng khi ho, hắt hơi để hạn chế lây lan vi khuẩn. Nhà ở, lớp học cần được vệ sinh sạch sẽ, thông thoáng và đảm bảo có đủ ánh sáng tự nhiên.
Tăng cường sức đề kháng cho trẻ là một biện pháp hỗ trợ hiệu quả khác. Cha mẹ nên chú ý đến chế độ dinh dưỡng cân đối, đảm bảo đủ các nhóm chất cho trẻ. Việc cho trẻ ngủ đủ giấc, tham gia vận động, vui chơi ngoài trời cũng giúp nâng cao thể lực và khả năng miễn dịch tự nhiên. Đồng thời, cần hạn chế để trẻ tiếp xúc với những người đang có triệu chứng viêm đường hô hấp.
Cuối cùng, việc theo dõi sức khỏe và phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường là yếu tố then chốt giúp ngăn ngừa diễn tiến nặng của bệnh. Khi thấy trẻ có biểu hiện như: sốt cao, đau đầu, nôn ói, lừ đừ hoặc khó đánh thức, cha mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được thăm khám và điều trị kịp thời. Tuyệt đối không nên tự ý điều trị tại nhà hoặc chậm trễ trong việc chăm sóc y tế, vì bệnh viêm não mô cầu có thể tiến triển rất nhanh và gây hậu quả nghiêm trọng.
Viêm não mô cầu là bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa hiệu quả nếu cha mẹ và cộng đồng nâng cao nhận thức, chủ động đưa trẻ đi tiêm phòng, giữ gìn vệ sinh, và theo dõi sát sức khỏe của trẻ. Việc phòng bệnh luôn quan trọng hơn chữa bệnh, đặc biệt đối với trẻ nhỏ – những mầm non cần được bảo vệ toàn diện.
Hoàng Trang (T/h)