Vi chất dinh dưỡng là những chất mà cơ thể chỉ cần một lượng rất nhỏ nhưng có vai trò rất quan trọng, khi thiếu sẽ dẫn đến những ảnh hưởng nghiêm trọng cho cơ thể, đặc biệt là trẻ nhỏ.
Vi
chất dinh dưỡng có vai trò rất quan trọng cho cơ thể con người, đặc
biệt là trẻ nhỏ.
Vi
chất dinh dưỡng là những chất mà cơ thể chỉ cần một lượng rất nhỏ
nhưng có vai trò rất quan trọng, khi thiếu sẽ dẫn đến những ảnh
hưởng nghiêm trọng cho cơ thể, đặc biệt là trẻ nhỏ. Vi chất dinh
dưỡng gồm nhóm vitamin (A, B, C, D, E...) và nhóm các nguyên
tố khoáng (canxi, photpho, sắt, kẽm, iod, selen, đồng...). Những chất
này có nhiều trong các thức ăn nguồn gốc động vật, thực vật rất
phong phú và đa dạng của Việt Nam. Tuy nhiên, rất nhiều bà mẹ do chưa
hiểu biết đúng về vai trò cũng như là nhu cầu của vi chất dinh dưỡng
nên đã cho trẻ uống bổ không đúng, nếu thừa cũng có nhiều ảnh hưởng
đến sức khỏe.
Có
3 bệnh do thiếu vi chất dinh dưỡng quan trọng đang tác động đến sức
khỏe cộng đồng là bướu cổ do thiếu iod, thiếu máu dinh dưỡng do
thiếu sắt và khô mắt do thiếu vitamin A. Ngoài ra, hiện nay một
vấn đề cũng cần quan tâm đó là bệnh còi xương do thiếu vitamin D, vì
hậu quả của thiếu vi chất này sẽ ảnh hưởng đến tầm vóc của con
người.
Vitamin,
chất khoáng có nhiều vai trò sinh học, tham gia các quá trình chuyển
hóa trong cơ thê.̉ Chất khoáng là thành phần quan trọng cấu tạo nên cơ
thể, canxi, photpho là thành phần chính của xương và răng. Chất khoáng có
nhiều tác dụng trong các chức phận sinh lý và chuyển hóa của cơ
thể, duy trì áp lực thẩm thấu. Ăn thiếu chất khoáng sẽ sinh ra nhiều
bệnh.
Thiếu
máu dinh dưỡng do thiếu sắt: sắt là thành phần của huyết sắc tố,
tham gia quá̉ trình vận chuyển oxy và giữ vai trò quan trọng trong hô
hấp tế bào. Thiếu sắt gây thiếu máu. Đây là tình trạng thường gặp
ở trẻ em. Khi bị thiếu máu, trẻ thường có biểu hiện da xanh, niêm
mạc môi, lưỡi, mắt nhợt nhạt. Trẻ kém hoạt bát, học kém, thiếu tập
trung hay buồn ngủ. Khi bị thiếu máu nặng, trẻ hay bị viêm nhiễm
đường hô hấp và các bệnh nhiễm khuẩn. Nhu cầu sắt ở trẻ độ tuổi 6 -
11 tháng: 12,4 mg/ngày, trẻ 1 - 3 tuổi 7,7mg/ngày, 7 - 9 tuổi: 11,9 mg/ngày,
10 - 14 tuổi: 19,5mg/ngày. Sắt được cung cấp cho cơ thể từ hai
nguồn thức ăn: thức ăn động vật (thịt bò, lòng đỏ trứng gà,
tim, gan, bầu dục, cá...) và thức ăn thực vật (đậu, đỗ, rau lá xanh,
mộc nhĩ, nấm hương...). Để tăng hấp thu sắt, nên ăn hoa quả chín để
cung cấp nhiều vitamin C.
Còi
xương do thiếu canxi và vitamin D: Trong cơ thể canxi có vị trí đặc
biệt, 98% canxi nằm ở xương và răng, vì vậy canxi rất cần thiết đối
với trẻ em có bộ xương đang phát triển. Bệnh còi xương ở trẻ em chủ
yếu là do thiếu vitamin D. Khi thiếu vitamin D sẽ làm giảm hấp thu
canxi ở ruột, cơ thể sẽ huy động canxi ở xương vào máu gây rối loạn
quá trình khoáng hóa xương. Biểu hiện sớm của còi xương là trẻ hay
quấy khóc, nôn trớ, ngủ không yên giấc, hay ra mồ hôi trộm, rụng tóc,
thóp rộng chậm liền, bờ thóp mềm, đầu to, răng mọc chậm, lồng ngực
dô, chậm biết ngồi, biết đi, biến dạng xương (chân vòng kiềng, chữ
bát). Các biến dạng của xương làm giảm chiều cao của trẻ. Nhu cầu
canxi cho 1 ngày của trẻ 6 - 11 tháng: 400mg, 1 - 3 tuổi 500mg, 4 - 6
tuổi 600mg, 7 - 9 tuổi: 700mg, 10 tuổi: 1.000mg. Nhu cầu vitamin D của
trẻ em 5mcg/ngày (tương đương 200 đơn vị quốc tế - UI). Các thực phẩm
có nhiều canxi: tôm, tép, cua, cá, sữa, phomai, rau dền, rau mồng tơi...
Vitamin D có nhiều trong dầu gan cá, cá biển, gan, trứng gà...
Bướu
cổ do thiếu iốt: iốt là vi chất dinh dưỡng rất cần thiết cho sự
phát triển của cơ thể, cần cho tổng hợp hormon tuyến giáp, duy trì
thân nhiệt, phát triển xương, quá trình biệt hóa và phát triển của
não và hệ thần kinh trong thời kỳ bào thai. Khi cơ thể bị thiếu iốt,
tuyến giáp làm việc nhiều hơn để tổng hợp thêm nội tiết tố giáp
trạng nên tuyến giáp to lên, gây ra bướu cổ. Trẻ bị thiếu iốt chậm
phát triển trí tuệ, chậm lớn, nói ngọng, nghễnh ngãng, học kém,
thiếu nặng trẻ có thể bị đần độn. Nhu cầu iốt ở trẻ em khoảng 90 -
120mcg/ngày. Các thực phẩm có nhiều iốt là các loại cá biển, rong
biển, rau cải xoong, tảo...
Suy
dinh dưỡng, thấp còi do thiếu kẽm: kẽm có vai trò quan trọng trong quá
trình tăng trưởng, miễn dịch, giúp cơ thể chuyển hóa năng lượng, hình
thành các tổ chức. Thiếu kẽm làm trẻ chậm lớn, biếng ăn, giảm sức
đề kháng hay mắc bệnh nhiễm khuẩn, suy dinh dưỡng và chậm phát triển
chiều cao. Nhu cầu kẽm của trẻ nhỏ 5 - 6mg/ngày. Thực phẩm có nhiều
kẽm gồm: lòng đỏ trứng gà, so, trai, hến, lươn, ốc, củ cải, đậu tương
(đậu nành)...
Thiếu
vitamin A và bệnh khô mắt: vitamin A có vai trò quan trọng đặc biệt
đối với trẻ nhỏ, giúp trẻ lớn và phát triển bình thường, tăng
cường khả năng miễn dịch, bảo vệ các biểu mô giác mạc, da, niêm mạc.
Khi thiếu, trẻ chậm lớn, còi cọc, hay bị mắc các bệnh nhiễm khuẩn
như tiêu chảy, viêm đường hô hấp, thiếu nặng sẽ bị khô loét giác mạc,
dẫn đến mù lòa. Nhu cầu vitamin A ở trẻ em 400 - 500mcg/ngày. Các
thực phẩm có nhiều vitamin A như: thịt, gan, trứng gà, sữa, lươn... Rau
xanh, quả có màu vàng, đỏ (gấc, cà rốt, bí đỏ, xoài, đu đủ) có
nhiều beta caroten (tiền vitamin A).
Vi
chất dinh dưỡng là những chất rất cần thiết cho sự sống còn của cơ
thể, nhưng nhu cầu thì cần một lượng rất nhỏ, có thể tính chỉ bằng
mcg đến mg, song khi thiếu lại gây nên nhưng hậu quả nghiêm trọng. Vì
vậy, việc phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng là việc rất cần
thiết cho mọi người, nhất là ở trẻ em.
Phòng
chống thiếu vi chất dinh dưỡng, chủ động và an toàn nhất là thông qua
nguồn thực phẩm để bổ sung vitamin và các khoáng chất trong từng bữa
ăn, các nhà dinh dưỡng đã khuyến cáo bữa ăn cần đa dạng, phối hợp
nhiều loại từ 4 nhóm thực phẩm và thường xuyên thay đổi ngay từ khi
trẻ nhỏ mới bắt đầu ăn bổ sung (ăn dặm). Khuyến khích các bà mẹ cho
con bú ngay sau sinh để trẻ bú được sữa non vì trong sữa non, hàm
lượng vitamin A cao, giúp trẻ khỏe, tăng sức đề kháng và chống được
bệnh. Trẻ nhỏ cần được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu vì sữa
mẹ là nguồn thực phẩm tự nhiên có đủ vi chất dinh dưỡng, đáp ứng
được nhu cầu của trẻ.
Ở
Việt Nam đã có Chương trình Phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng như
Chương trình Phòng chống thiếu vitamin A, bằng các hoạt động bổ sung
vitamin A cho trẻ từ 6 - 36 tháng, 1 năm 2 lần; cho bà mẹ sau sinh uống
vitamin A liều cao; bổ sung vitamin A cho những trẻ bị suy dinh dưỡng
nặng, những trẻ bị tiêu chảy kéo dài, viêm đường hô hấp dai dẳng. Chương
trình Phòng chống rối loạn do thiếu iốt bằng khuyến khích mọi gia
đình sử dụng muối iốt và sản phẩm iốt (nước mắm, bột nêm) trong
chế biến thức ăn. Chương trình Phòng chống thiếu máu dinh dưỡng bằng
cách cho phụ nữ có thai uống viên sắt - acid folic trong suốt thai kỳ.
Đức Giang