Tác hại của khói thuốc lá đối với trẻ em. (Đồ họa: Hoàng Trang)

Hút thuốc lá từ lâu đã được cảnh báo là nguyên nhân hàng đầu gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm như ung thư, bệnh tim mạch, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính… Những tác động này chủ yếu xảy ra ở người trực tiếp hút thuốc. Tuy nhiên, một vấn đề đáng quan tâm không kém là ảnh hưởng gián tiếp của khói thuốc lá đối với những người xung quanh. Trong khi người lớn có thể chủ động lựa chọn việc hút hoặc không hút thuốc, thì trẻ em - những đối tượng dễ tổn thương nhất - lại đang phải gánh chịu hậu quả từ khói thuốc một cách thụ động, âm thầm và nguy hiểm. Tác hại của thuốc lá không chỉ dừng lại ở người sử dụng, mà còn len lỏi vào từng ngóc ngách của gia đình, trường học và cộng đồng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ nhỏ.

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trên Thế giới mỗi năm có khoảng 8 triệu ca tử vong liên quan đến thuốc lá, trong đó có 1,3 triệu ca tử vong là do các bệnh liên quan đến hút thuốc lá thụ động. Tại Việt Nam, sử dụng thuốc lá gây ra hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm, trong đó có 84.500 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc chủ động, 18.800 người tử vong do tiếp xúc thụ động với khói thuốc.

Khói thuốc lá chứa hơn 7.000 hóa chất, trong đó có ít nhất 250 chất gây hại và hơn 70 chất gây ung thư. Khi người lớn hút thuốc ở nhà, trên xe, nơi công cộng… khói thuốc không chỉ ảnh hưởng đến bản thân họ mà còn lan tỏa trong không khí, bám lại trên quần áo, đồ vật và không gian sống - nơi trẻ em tiếp xúc hàng ngày. Đây chính là hình thức hút thuốc thụ động mà trẻ em không thể tránh khỏi.

Một số ảnh hưởng đã được ghi nhận qua các nghiên cứu y học như: Trẻ dễ mắc các bệnh về đường hô hấp, bao gồm viêm phổi, viêm phế quản, hen suyễn; Nguy cơ đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS) cũng tăng cao nếu trẻ sống trong môi trường có người hút thuốc. Ngoài ra, khói thuốc còn ảnh hưởng đến trí não, thị lực và sự phát triển thể chất của trẻ, làm suy giảm chất lượng sống và tiềm năng phát triển toàn diện. Đáng lo ngại hơn, việc tiếp xúc với khói thuốc từ nhỏ sẽ gây ra những hậu quả lâu dài cho trẻ em như làm lão hóa mạch máu sớm, làm dày thành mạch, tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính sau này, như ung thư phổi, bệnh lý tim mạch và các vấn đề về hô hấp khi trưởng thành, để lại hậu quả nặng nề lâu dài.

Các nghiên cứu còn chỉ ra rằng trẻ em sống trong môi trường có người hút thuốc thường xuyên có nguy cơ cao bị nhiễm trùng tai giữa, suy giảm thính giác, sâu răng và gặp khó khăn trong học tập do ảnh hưởng đến chức năng nhận thức và hành vi. Thậm chí, nếu phụ nữ mang thai tiếp xúc với khói thuốc, nguy cơ sảy thai, sinh non, thai nhẹ cân và trẻ bị dị tật bẩm sinh cũng tăng đáng kể. Trẻ sơ sinh trong gia đình có người hút thuốc còn dễ gặp các vấn đề về giấc ngủ, biếng ăn và chậm phát triển vận động.

Bên cạnh thuốc lá điếu truyền thống, thuốc lá điện tử đã có thời gian trở thành xu hướng trong giới trẻ. Nhiều sản phẩm được thiết kế bắt mắt, có mùi vị hấp dẫn như: Kẹo trái cây, trà sữa… khiến học sinh tò mò và dễ tiếp cận. Tuy chưa có nhiều nghiên cứu dài hạn về tác hại của thuốc lá điện tử, nhưng các bằng chứng hiện có cho thấy loại sản phẩm này có thể gây nghiện, cũng chứa các chất ảnh hưởng đến chức năng phổi, tim mạch và não bộ đang phát triển của thanh thiếu niên. Mới đây, một nhóm các nhà khoa học Ireland đã công bố nghiên cứu cho thấy việc hút thuốc lá điện tử có thể dẫn tới các triệu chứng của bệnh viêm tiểu phế quản tắc nghẽn do hít phải hóa chất diacetyl – chất tạo mùi trong thuốc lá điện tử.

WHO cảnh báo rằng gần một nửa trẻ em trên Thế giới hít phải khói thuốc thụ động và 65.000 trẻ em tử vong mỗi năm do các bệnh liên quan đến khói thuốc. Bộ Y tế Việt Nam đã ghi nhận một số trường hợp học sinh phải nhập viện do ngộ độc hoặc loạn thần sau khi sử dụng thuốc lá điện tử, đặc biệt là những loại bị pha trộn thêm các chất gây nghiện tổng hợp. Đây là thực trạng đáng chú ý cần được quan tâm trong công tác truyền thông giáo dục sức khỏe học đường.

Việc nhận thức đúng và đầy đủ về tác hại của khói thuốc lá đối với trẻ em là cơ sở quan trọng để xây dựng môi trường sống an toàn và lành mạnh. Khói thuốc không chỉ ảnh hưởng đến người hút mà còn tác động lâu dài đến những người xung quanh, đặc biệt là trẻ nhỏ. Việc giảm thiểu tiếp xúc của trẻ với khói thuốc, cũng như ngăn ngừa nguy cơ sử dụng thuốc lá điện tử ở tuổi vị thành niên, cần được lồng ghép vào các chương trình chăm sóc sức khỏe ban đầu, giáo dục học đường và truyền thông y tế cộng đồng.

Bảo vệ trẻ em khỏi tác hại của thuốc lá không chỉ là trách nhiệm của người lớn mà còn là hành động thiết thực vì tương lai của thế hệ mai sau. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của khói thuốc lá, tăng cường luật pháp hạn chế hút thuốc nơi công cộng, tạo dựng môi trường sống không khói thuốc, đồng thời lồng ghép giáo dục phòng chống thuốc lá - kể cả thuốc lá điện tử - vào chương trình học đường là những việc làm cấp thiết vì một thế hệ trẻ khỏe mạnh, an toàn và được sống trong môi trường lành mạnh, không khói thuốc.

Hoàng Trang (T/h)