Viên chức Trung tâm Kiểm soát bệnh tật thực hiện cân, đo chiều cao cho trẻ để đánh giá tình trạng dinh dưỡng.

Trong những năm gần đây, tình trạng thừa cân, béo phì ở trẻ em tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng. Trong đó, nhóm trẻ từ 0 - 5 tuổi là nhóm cần được đặc biệt quan tâm vì đây là giai đoạn vàng cho sự phát triển thể chất và trí tuệ, đồng thời cũng là thời điểm dễ hình thành các yếu tố nguy cơ nếu cha mẹ không chú ý đến chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt. Béo phì ở lứa tuổi này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe hiện tại mà còn để lại nhiều hệ lụy lâu dài cho sự phát triển của trẻ.

Để xác định trẻ bị thừa cân hay béo phì, ngoài việc quan sát hình thể như vòng bụng lớn, mỡ tích tụ nhiều ở ngực, lưng, đùi, cha mẹ có thể dựa vào số đo cân nặng và chiều cao để đánh giá một cách khách quan. Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, trẻ được coi là thừa cân khi chỉ số cân nặng theo chiều dài hoặc chiều cao dao động từ 2 độ lệch chuẩn (SD) đến dưới 3 SD; trẻ được coi là béo phì khi chỉ số này đạt từ 3 SD trở lên. Các chỉ số này có thể tra cứu trên biểu đồ tăng trưởng dành cho trẻ, được in trong sổ theo dõi sức khỏe hoặc sổ tiêm chủng. Việc cân đo và ghi chép thường xuyên, ít nhất mỗi 3 tháng một lần đối với trẻ dưới 5 tuổi, sẽ giúp cha mẹ phát hiện sớm nguy cơ và có biện pháp điều chỉnh kịp thời.

Nguyên nhân dẫn đến thừa cân, béo phì ở trẻ 0 - 5 tuổi thường bắt nguồn từ chế độ dinh dưỡng không hợp lý. Nhiều trẻ được cho ăn quá sớm các loại thực phẩm giàu năng lượng nhưng nghèo dinh dưỡng, hoặc sử dụng sữa công thức vượt quá nhu cầu, trong khi lượng rau xanh và trái cây tươi còn hạn chế. Tập quán “ép ăn” để trẻ tăng cân nhanh, hoặc quan niệm trẻ mũm mĩm là khỏe mạnh cũng khiến nhiều cha mẹ vô tình tạo ra nguy cơ thừa cân cho con. Thói quen cho trẻ ăn vặt thường xuyên, đặc biệt là bánh kẹo ngọt, nước ngọt có ga hay thực phẩm chế biến sẵn, cũng là nguyên nhân đáng lo ngại.

Bên cạnh dinh dưỡng, việc ít vận động cũng góp phần làm gia tăng tình trạng béo phì ở trẻ nhỏ. Nhiều trẻ hiện nay dành phần lớn thời gian trong nhà, ít có cơ hội vui chơi ngoài trời hoặc tham gia các hoạt động vận động phù hợp lứa tuổi. Thậm chí, không ít trẻ được tiếp xúc với điện thoại, máy tính bảng hoặc tivi từ rất sớm, làm giảm thời gian vận động và tăng nguy cơ tích tụ mỡ thừa. Một số trường hợp béo phì còn xuất phát từ nguyên nhân bệnh lý như: rối loạn nội tiết, yếu tố di truyền hoặc tác dụng phụ của thuốc, tuy nhiên tỷ lệ này ít hơn so với nguyên nhân do thói quen ăn uống và sinh hoạt.

Tình trạng thừa cân, béo phì ở trẻ 0-5 tuổi để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng. Về sức khỏe, trẻ có nguy cơ cao gặp các vấn đề về tim mạch, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, tiểu đường tuýp 2, các bệnh xương khớp và gan nhiễm mỡ. Hệ miễn dịch của trẻ cũng có thể bị ảnh hưởng, khiến trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng. Ở lứa tuổi mầm non, béo phì còn gây khó khăn cho việc vận động, chạy nhảy, dẫn đến trẻ kém linh hoạt và chậm phát triển kỹ năng vận động thô. Về lâu dài, trẻ bị béo phì sớm có nguy cơ duy trì tình trạng này đến tuổi trưởng thành, làm tăng tỷ lệ mắc các bệnh mạn tính và giảm tuổi thọ.

Để phòng ngừa thừa cân, béo phì ở trẻ nhỏ, cha mẹ cần xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học ngay từ những năm tháng đầu đời. Trẻ sơ sinh nên được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và tiếp tục duy trì bú mẹ kết hợp ăn dặm hợp lý đến 24 tháng tuổi hoặc lâu hơn. Khi cho trẻ ăn dặm, cần tuân thủ nguyên tắc tăng dần về lượng và đa dạng thực phẩm, đảm bảo cân đối giữa nhóm bột đường, chất đạm, chất béo, rau xanh và trái cây. Không nên cho trẻ ăn quá nhiều đồ ngọt, thực phẩm chế biến sẵn, đồng thời tránh thói quen “ép ăn” hoặc thưởng đồ ăn khi trẻ ngoan.

Việc tăng cường vận động cho trẻ cũng đóng vai trò quan trọng. Ngay cả trẻ sơ sinh cũng cần được khuyến khích vận động thông qua các động tác trườn, lẫy, bò, tập đi. Trẻ từ 1-5 tuổi nên được chơi đùa ngoài trời mỗi ngày, tham gia các hoạt động vận động phù hợp như chạy nhảy, đá bóng, đạp xe ba bánh, bơi lội hoặc tham gia trò chơi tập thể. Cha mẹ nên hạn chế tối đa việc cho trẻ tiếp xúc với các thiết bị điện tử, đặc biệt là dưới 2 tuổi, và với trẻ trên 2 tuổi, thời gian tiếp xúc màn hình không nên vượt quá 1 giờ mỗi ngày.

Ngoài ra, việc theo dõi tăng trưởng định kỳ là cần thiết. Cha mẹ nên đưa trẻ đến Trạm y tế, bệnh viện hoặc phòng khám nhi để được cân đo, theo dõi chiều cao, cân nặng và so sánh với biểu đồ tăng trưởng. Nếu phát hiện dấu hiệu thừa cân, béo phì, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để điều chỉnh kịp thời. Việc phòng ngừa cần bắt đầu từ sớm, kết hợp giữa chế độ ăn uống, vận động và nếp sinh hoạt lành mạnh trong gia đình. Điều này không chỉ giúp trẻ duy trì cân nặng hợp lý mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sức khỏe và sự phát triển toàn diện trong tương lai.

Hoàng Trang