Truyền thông phòng chống sốt xuất huyết tại cộng đồng

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính do muỗi truyền và có thể gây thành dịch do vi rút Dengue gây ra. Bệnh lây lan do muỗi vằn đốt người bệnh nhiễm vi rút sau đó truyền bệnh cho người lành qua vết đốt. Đây là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, lây lan nhanh và có khả năng dẫn đến tử vong. Bệnh thường gặp vào mùa mưa khi độ ẩm và nhiệt độ tăng cao là điều kiện thuận lợi cho muỗi tồn tại và hoạt động, làm gia tăng nguy cơ lây truyền bệnh và nguy cơ bùng phát thành dịch bệnh. Theo Tổ chức Y tế thế giới ước tính hàng năm có khoảng 390 triệu ca mắc bệnh và 96 triệu ca phải nhập viện, tỷ lệ tử vong khoảng 1%, gần 75% số ca mắc sốt xuất huyết xảy ra ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Việt Nam nằm trong khu vực lưu hành và chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch bệnh sốt xuất huyết. Theo hệ thống báo cáo giám sát bệnh truyền nhiễm trong 5 tháng đầu năm 2023, cả nước đã ghi nhận được 25.490 ca mắc sốt xuất huyết (tăng 2 lần so với cùng kỳ năm 2022), trong đó có 3 ca tử vong. Hiện nay, bệnh sốt xuất huyết chưa có vắc xin phòng bệnh, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu nên biện pháp phòng chống chủ yếu là diệt muỗi, diệt lăng quăng…

Bệnh không lây truyền trực tiếp từ người sang người mà do muỗi đốt người bệnh có mang vi rút sau đó truyền vi rút sang người lành qua vết đốt. Ở Việt Nam, hai loài muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết là Aedes aegypti (muỗi vằn) và Aedes albopictus (muỗi hổ châu Á), thường gặp nguyên nhân do muỗi vằn nhiều hơn. Người bị nhiễm vi rút Dengue do muỗi mang vi rút Dengue đốt, qua vết đốt, vi rút từ tuyến nước bọt của muỗi sẽ vào máu người rồi gây bệnh sốt xuất huyết.

Theo Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế, muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết có đặc điểm sau: Muỗi Aedes aegypti có màu đen, thân và chân có những đốm trắng thường được gọi là muỗi vằn. Muỗi vằn thường trú đậu ở các góc tối trong nhà, trên quần áo, chăn màn, dây phơi và các đồ dùng trong nhà. Muỗi vằn đẻ trứng, sinh sản ở các ao, vũng nước hoặc các dụng cụ chứa nước như bể nước, chum, vại, lu, giếng nước, hốc cây... các đồ vật hoặc đồ phế thải có chứa nước như lọ hoa, bát nước kê chạn, lốp xe, vỏ dừa... Muỗi vằn phát triển mạnh vào mùa mưa, khi nhiệt độ trung bình vượt trên 20ºC.

Có 4 tuýp huyết thanh khác nhau gây bệnh sốt xuất huyết, bao gồm DEN-1, DEN-2, DEN-3, DEN-4. Ở Việt Nam có đủ cả 4 tuýp huyết thanh, những người đã mắc 1 trong 4 tuýp vẫn có thể tái nhiễm với các tuýp vi rút Dengue còn lại.

Dấu hiệu bệnh sốt xuất huyết

Khi mới mắc bệnh sốt xuất huyết, người bệnh thường chủ quan vì dấu hiệu ban đầu giống như sốt vi rút thông thường, sởi, rubella,... Nếu không phát hiện bệnh sớm, sẽ khiến bệnh trở nặng và gây nhiều biến chứng có thể nguy hiểm đến tính mạng người bệnh. Do đó người sống hoặc đến từ vùng có ổ dịch hoặc lưu hành SXHD trong vòng 14 ngày có biểu hiện sốt cao đột ngột, liên tục từ 2 - 7 ngày và có ít nhất 2 trong các dấu hiệu sau:

Giai đoạn 1: Các triệu chứng bệnh thường rất khó phân biệt với các loại sốt vi rút thông thường, thường biểu hiện sốt cao, đột ngột 39 - 40oC trong 1 hoặc 2 ngày đầu; đau đầu dữ dội ở vùng trán, sau nhãn cầu; có thể có nổi mẩn, phát ban.

Giai đoạn 2: Tính từ ngày thứ 3 cho đến ngày thứ 7 kể từ khi xuất hiện sốt, bắt đầu xuất hiện các triệu chứng nặng của bệnh như:  xuất huyết dưới da (ở mặt trước hai cẳng chân, mặt trong của cánh tay, bụng, đùi), chảy máu cam, chảy máu chân răng, thậm chí xuất huyết nội tạng (đái ra máu hoặc rong kinh ở phụ nữ).

Đau bụng, buồn nôn, chân tay lạnh, người vật vã (hội chứng sốc do xuất huyết nội tạng gây mất máu, tụt huyết áp), nếu không được cấp cứu và điều trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong.

Giai đoạn 3: Là giai đoạn hồi phục, người bệnh hết sốt, có cảm giác thèm ăn, thể trạng bắt đầu tốt dần lên, huyết áp bắt đầu ổn định, xét nghiệm tiểu cầu tăng dần lên và trở về mức bình thường. Tuy nhiên, với những bệnh nhân nặng, từ giai đoạn này sẽ xuất hiện những biến chứng rất khó lường.

 Việc phát hiện sớm sốt xuất huyết giúp cho bác sĩ theo dõi được quá trình bệnh theo từng ngày và có những biện pháp xử lý thích hợp. Vì thế để biết chính xác liệu mình có đang bị sốt xuất huyết hay không, mọi người phải thực hiện xét nghiệm.

Biến chứng nguy hiểm của sốt xuất huyết

- Sốc mất máu do thoát huyết tương: Nguyên do là vi rút Dengue làm tăng tính thấm mao mạch gây thoát huyết tương, làm cô đặc máu dẫn đến sốc, tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến dịch huyết tương có thể ứ đọng trong màng não gây phù não và các hội chứng về thần kinh, dẫn đến hôn mê. Thoát huyết tương có thể tràn vào đường hô hấp, gây viêm đường hô hấp, tràn dịch màng phổi, viêm phổi hoặc phù phổi cấp, nếu không được cấp cứu, tính mạng của người bệnh có thể bị đe dọa.

- Hạ huyết áp: Biến chứng gây tụt huyết áp đột ngột do mất máu và thoát huyết tương nếu không xử trí kịp thời có thể dẫn đến xuất huyết não, rất dễ vong. 

- Suy tim, suy thận:Từ các biến chứng sốc, hạ huyết áp,… có thể dẫn đến suy tim do chảy máu liên tục, giảm khối lượng tuần hoàn làm tim không đủ sức bơm máu. Bên cạnh đó, thoát dịch huyết tương xuất huyết khiến màng tim bị ứ đọng gây tràn dịch màng tim. Đồng thời, thận phải tăng cường làm việc để bài tiết huyết tương qua nước tiểu, khi tình trạng này kéo dài sẽ dẫn đến suy thận cấp. 

- Biến chứng mắt: Mù đột ngột: Do xuất huyết võng mạc, làm tổn thương mạch máu của võng mạc gây giảm sút thị lực; Do xuất huyết trong dịch kính mắt (là một loại dịch nhầy trong nhãn cầu giúp con người nhìn rõ mọi vật), khi bị xuất huyết, lớp dịch này sẽ bị che phủ và hòa tan khiến người bệnh gần như mù mắt.

- Biến chứng ở phụ nữ mang thai: Với phụ nữ đang mang thai bị SXHD: Nếu bị sốt xuất huyết trong những tháng đầu của thai kỳ, sẽ rất dễ bị sẩy thai. Trong những ngày đầu mới mắc bệnh, cần lưu ý khi sốt cao sẽ tăng nhịp tim của thai nhi, làm ảnh hưởng đến thai nhi. Những ngày tiếp theo, dễ có nguy cơ giảm tiểu cầu, khi tiểu cầu giảm nhiều dễ dẫn đến hiện tượng chảy máu.

- Để hạn chế biến chứng: Khi mắc sốt xuất huyết, cần đến khám ở cơ sở y tế để được điều trị kịp thời; Trường hợp bác sỹ cho điều trị tại nhà, cần thường xuyên theo dõi thân nhiệt, xuất huyết,… nếu có dấu hiệu bất thường phải đưa đến cơ sở y tế ngay. Nếu không được điều trị đúng và kịp thời, có thể suy các cơ quan nội tạng như suy gan thận, viêm cơ tim, viêm não - màng não,… đe dọa tính mạng người bệnh.

Cách phòng bệnh sốt xuất huyết:

Theo các chuyên gia, cách phòng bệnh sốt xuất huyết quan trọng nhất là diệt bọ gậy, lăng quăng, muỗi truyền sốt xuất huyết.

Thường xuyên kiểm tra, cọ rửa các dụng cụ chứa nước sinh hoạt, đậy nắp kín bể và các vật dụng chứa nước, thả cá để tiêu diệt lăng quăng.

Thường xuyên thay nước ở các lọ hoa, thả muối hoặc hóa chất diệt bọ gậy vào bát nước kê chân chạn, khay nước thải tủ lạnh, bể cảnh, hòn non bộ,...

Loại bỏ các vật liệu có hốc chứa nước tự nhiên, lật úp các vật dụng có thể chứa nước không sử dụng,.. để muỗi không có môi trường đẻ trứng,

Để phòng muỗi đốt cần ngủ màn ngay cả ban ngày, mặc quần áo dài tay, dùng thuốc xịt chống muỗi, kem xua muỗi, hương muỗi, vợt điện bắt muỗi...

Tích cực phối hợp với chính quyền và ngành Y tế trong các đợt phun hóa chất phòng, chống dịch.

 Khi bị sốt đến ngay cơ sở y tế để được khám và tư vấn điều trị. Không tự ý điều trị tại nhà.

Vì sức khỏe của mỗi gia đình và của cả cộng đồng. Mọi người cần thực hiện tốt các biện pháp phòng chống bệnh sốt xuất huyết với khẩu hiệu chủ động phát hiện và loại bỏ ngay nơi sinh sản của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết, không có lăng quăng, không có muỗi vằn, không có sốt xuất huyết.

Mai Hoa