Tập huấn nâng cao năng lực truyền thông, giáo dục sức khỏe cho nhân viên YTTB (Trọng Thụ)

Thông tư số 07/2013/TT-BYT ngày 08/3/2013 của Bộ trưởng Bộ Y tế Quy định cụ thể về tiêu chuẩn, chức năng, nhiệm vụ của nhân viên y tế thôn bản (YTTB). Theo đó, nhân viên YTTB, tổ dân phố có trình độ chuyên môn về y từ sơ cấp trở lên hoặc đã hoàn thành khóa đào tạo có thời gian từ 3 tháng trở lên theo khung chương trình đào tạo nhân viên YTTB của Bộ Y tế; có tinh thần trách nhiệm, có đủ sức khoẻ, nhiệt tình tham gia hoạt động xã hội, có khả năng vận động quần chúng và được cộng đồng tín nhiệm. Nhân viên y tế thôn, bản có chức năng tham gia chăm sóc sức khỏe ban đầu tại thôn, bản; thực hiện các nhiệm vụ: Tuyên truyền, giáo dục sức khoẻ; tham gia thực hiện các hoạt động chuyên môn về y tế tại cộng đồng; chăm sóc sức khoẻ bà mẹ, trẻ em và kế hoạch hoá gia đình; sơ cứu ban đầu và chăm sóc bệnh thông thường; tham gia thực hiện các chương trình y tế tại thôn, bản...

Tại Cao Bằng, trước khi thực hiện sáp nhập xóm, tổ dân phố năm 2019, đội ngũ nhân YTTB có số lượng 2.486 người, hoạt động tại 100% xóm, tổ dân phố. Trong đó, tỷ lệ YTTB đã qua đào tạo chuyên môn về y từ sơ cấp trở lên có 2.290 người, chiếm 92,11%, nhiều YTTB có trình độ y sĩ, nữ hộ sinh, điều dưỡng trung cấp. Số lượng nhân viên YTTB chưa qua đào tạo chuyên môn y chỉ chiếm 7,89%.

Những thành quả trong công tác CSSK nhân dân của ngành Y tế Cao Bằng đạt được trong những năm gần đây,  nhất là  hoạt động chăm sóc sức khỏe ban đầu và thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia về y tế tại cơ sở có sự đóng góp tích cực của đội ngũ nhân viên YTTB. Công tác truyền thông, vận động trực tiếp được triển khai đến các xóm, tổ dân phố, nhất là thôn bản vùng sâu, vùng xa, nơi người dân  chưa có điều kiện tiếp cận được phương tiện truyền thông hiện đại như phát thanh, truyền hình, Internet..., được thực hiện chủ yếu bởi đội ngũ nhân viên YTTB, với phương châm “đi từng ngõ, gõ từng nhà, rà từng đối tượng”, họ đã góp phần giúp người dân nâng cao ý thức về chăm sóc sức khỏe; các quan niệm, hủ tục lạc hậu có ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân đã giảm đi rõ rệt, thay vào đó là người dân đã tự tìm đến các cơ sở y tế để khám chữa bệnh. Nhiều năm liền toàn tỉnh không có vụ dịch lớn xảy ra, các vụ dịch nhỏ, lẻ được phát hiện sớm và xử lý kịp thời một phần cũng nhờ nắm bắt thông tin nhanh từ đội ngũ YTTB.

Một trong những đóng góp của nhân viên YTTB rõ rệt nhất là thực hiện hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia về y tế. Đội ngũ nhân viên YTTB là người trực tiếp tuyên truyền, vận động người dân nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi có lợi cho sức khỏe, tham gia thực hiện các hoạt động chăm sóc sức khỏe tại cộng đồng. Nhờ đó, góp phần thực hiện đạt: Tỷ lệ trẻ em dưới 1 tuổi được tiêm đầy đủ 8 loại vắc xin đạt 85,7%; tỷ lệ trẻ dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng giảm dần hàng năm, thể nhẹ cân từ 21,7% năm 2010 xuống còn 17,6% năm 2018, thể thấp còi từ 35,0% năm 2010 xuống còn 31,0% năm 2018; tỷ lệ phụ nữ đến đẻ tại cơ sở y tế đạt 83,7% năm 2018; tỷ lệ trẻ từ 6- 60 tháng tuổi được uống vitamin A đạt 98,9%, trẻ từ 24 đến 60 tháng tuổi được uống thuốc tẩy giun đạt 99,5%, bà mẹ sau đẻ trong vòng 1 tháng được uống vitamin A đạt 90,8% năm 2018...

Hoạt động hiệu quả của đội ngũ nhân viên YTTB trong công tác CSSK ban đầu tại tuyến y tế cơ sở trong những năm qua, ngoài sự chỉ đạo sát sao của ngành Y tế, sự phối hợp của tổ chức đoàn thể, chính quyền địa phương, còn do đội ngũ YTTB phần lớn đã được qua đào tạo chuyên môn, có thâm niên, kinh nghiệm làm việc, thường xuyên được tập huấn bổ sung kiến thức, kỹ năng cơ bản và luôn tâm huyết với công việc, vì sức khỏe cộng đồng.

Bên cạnh những mặt thuận lợi và kết quả đạt được, hiện nay sau khi thực hiện sắp xếp, kiện toàn lại các xóm, tổ dân phố trên địa bàn tỉnh, đội ngũ nhân viên YTTB có sự thay đổi khá lớn về số lượng, ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả hoạt động. Qua số liệu báo cáo, thời điểm trước khi sáp nhập xóm, tổ dân phố YTTB chưa qua đào tạo chỉ chiếm 7,89% (196/2486 người), thì hiện nay sau khi sáp nhập lại tăng lên 24,39% (352/1.443 người). Như vậy, so với thời điểm trước khi sáp nhập xóm, tổ dân phố thì số lượng YTTB hiện nay đã giảm đi 1.043 người, nhưng tỉ lệ chưa qua đào tạo lại tăng lên thêm 16,5%.

Những địa phương có số lượng lớn nhân viên YTTB chưa được đào tạo chuyên môn y như các huyện: Bảo lâm 77/153 người (chiếm 50,3%); Bảo lạc 59/146 người (chiếm 40,4%); Hà Quảng 48/190 người (chiếm 25,2%); Nguyên Bình 34/119 người (chiếm 28,5%); Thành phố 55/118 người (chiếm 46,6%); Hòa An 24/129 người (chiếm 18,6%)...Các huyện còn lại mỗi huyện đều có trên 10 YTTB chưa qua đào tạo; chỉ duy nhất có huyện Hạ Lang có 97/97 YTTB thì đều đã qua đào tạo.

Trao đổi với chúng tôi về vấn đề này, chị Đào Thị Phong - Trưởng Trạm Y tế Nà Sác (Hà Quảng) cho biết: xã Nà Sác trước đây có 8 xóm, cả 8 nhân viên YTTB đều đã qua đào tạo. Từ tháng 3 năm 2020, sau khi sáp nhập còn có 5 xóm và có sự thay đổi về nhân viên YTTB, hiện nay có 5 YTTB thì chỉ có 01 người là đã được đào tạo. Mặc dù nhân viên YTTB mới cũng có sự nhiệt tình tham gia, nhưng họ thiếu kiến thức chuyên môn về y, chưa được tập huấn, cập nhật sổ sách, biểu mẫu báo cáo nên việc chỉ đạo rất khó khăn và hoạt động còn kém hiệu quả.

Trưởng Trạm Y tế Chu Trinh (Thành phố), Bác sĩ Nông Thị Huệ chia sẻ: xã Chu Trinh trước đây có 9 xóm, tất cả 9 nhân viên YTTB đều được đào tạo, có người có trình độ Nữ hộ sinh, Y sĩ trung cấp. Hiện nay, khi sáp nhập xã Chu Trinh còn có 5 xóm, nhân viên YTTB đều có sự thay đổi và đặc biệt là chưa ai được đào tạo chuyên môn về y. Trạm Y tế cũng đã hướng dẫn cho YTTB thực hiện các nhiệm vụ nhưng hiệu quả công việc còn rất hạn chế, nhất là liên quan đến các kỹ thuật chuyên môn cần phải qua đào tạo lý thuyết cũng như có thời gian thực hành thì mới có thể làm tốt được như: đo huyết áp, sơ cứu ban đầu, chăm sóc các bệnh thông thường..., đây là những khó khăn chúng tôi gặp phải trong thời gian qua.

Đồng chí Đàm Việt Hùng Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Chu Trinh, thành phố Cao Bằng cho biết: Việc tuyển dụng nhân viên y tế thôn, bản của xã Chu Trinh được thực hiện theo Hướng dẫn số 908/HD-UBND ngày 28/3/2019 của Ủy ban nhân dân tỉnh và căn cứ trên tình hình thực tế của các xóm. Mặc dù khi tuyển dụng cũng đã xét ưu tiên đến những người trước đây đã làm y tế thôn bản và đã qua đào tạo, tuy nhiên các chức danh chính đối với xóm hiện nay phải thực hiện kiêm nhiệm thêm một trong những chức danh khác, vì vậy những y tế thôn bản đang làm lại không đáp ứng được, lý do như là tuổi đã cao, không có khả năng kiêm nhiệm thêm chức danh khác...; còn đối với những người được tuyển dụng làm YTTB hiện nay của xã thì đang trong độ tuổi tương đối trẻ, năng động, kiêm nhiệm được các công việc khác nhau, còn về chuyên môn y thì sau này có thể bố trí cử đi học tập khi có lớp đào tạo, tập huấn...

Tại Hướng dẫn số 908/HD-UBND ngày 28/3/2019 của UBND tỉnh về Thực hiện một số nội dung Nghị quyết số 27/2018/NQ-HĐND ngày 12/12/2018 của Hội đồng nhân dân tỉnh quy định số lượng, chức danh và mức phụ cấp đối với những người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn và ở xóm, tổ dân phố trên địa bàn tỉnh Cao Bằng. Theo đó, đối với xóm, tổ dân phố gồm có 6 chức danh chính và 5 chức danh kiêm nhiệm, thì Nhân viên y tế thôn bản là một chức danh nằm trong 6 chức danh chính. Như vậy, trong quá trình bố trí, tuyển dụng các chức danh ở xóm, tổ dân phố, nhân viên YTTB là chức danh chính cần phải được ưu tiên xem xét.

Bác sĩ Sầm Văn Bành - Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Hà Quảng (cũ) cho biết: Hà Quảng là một đơn vị có số lượng y tế thôn bản chưa qua đào tạo khá lớn. Từ tháng 01/2020 đến nay đội ngũ nhân viên YTTB không tham gia giao ban y tế đầy đủ với các trạm y tế xã, thị trấn; việc thu thập thập thông tin của những nhân viên y tế thôn bản chưa qua đào đạo cũng thiếu chính xác và không kịp thời. Nhất là khó khăn khi phối hợp thực hiện công tác điều, giám sát phát hiện ca bệnh tại cộng đồng, đặc biệt là khi chúng ta đang đối phó với đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp hiện nay ... Trước thực trạng và những khó khăn trên, Trung tâm Y tế đã có văn bản gửi Ủy ban nhân dân huyện, Ủy ban nhân dân các xã, thị trấn kiến nghị, xem xét có giải pháp kịp thời để nâng cao hiệu quả hoạt động của đội ngũ nhân viên YTTB trên địa bàn huyện.

Với số lượng khá lớn nhân viên YTTB chưa qua đào tạo đã và đang ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả hoạt động công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu tại cơ sở, nhất là trong bối cảnh tình hình dịch bệnh diễn ra phức tạp hiện nay. Để có những giải pháp tháo gỡ khó khăn, tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực cho đội ngũ nhân viên YTTB trong giai đoạn này cũng không phải việc một sớm, một chiều có thể làm ngay được. Nhất là hiện nay ngành y tế đang căng mình thực hiện công tác phòng, chống đại dịch COVID-19; trong khi đó Trường Trung cấp Y tế Cao Bằng vừa mới giải thể. Cùng với đó là nguồn kinh phí hàng năm được cấp để chi cho đào tạo tập huấn đối với đội ngũ không chuyên trách tại cơ sở cũng rất hạn hẹp, không đáp ứng được nhu cầu... Bên cạnh đó, đội ngũ nhân viên YTTB hiện nay là do chính quyền địa phương quản lý, chi trả phụ cấp, ngành Y tế chỉ có trách nhiệm chỉ đạo về mặt hoạt động chuyên môn, nên việc chấp hành, thực thi nhiệm vụ của đội ngũ này ở một số nơi qua phản ánh cũng chưa thực sự được tốt, hiệu quả công việc còn hạn chế. Mặt khác, khi số lượng lớn YTTB giảm đi cũng đồng nghĩa với việc những YTTB còn lại sẽ phải quản lý địa bàn rộng hơn, dân số đông hơn... Đó là những khó khăn cần phải có giải pháp kịp thời tháo gỡ, để đội ngũ nhân viên YTTB tại cơ sở hoạt động có hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ được giao.

Việc sáp nhập các xóm, tổ dân phố và sắp xếp, kiện toàn người hoạt động không chuyên trách ở xóm, tổ dân phố được thực hiện trong thời gian qua nhằm tinh gọn tổ chức bộ máy, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, giảm chi phí ngân sách và nâng cao hiệu quả đầu tư cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội đã được các địa phương cơ bản hoàn thành. Tuy nhiên, trong quá trình sắp xếp, tuyển dụng chính quyền các địa phương cũng cần xem xét, ưu tiên đối với đội ngũ đòi hỏi phải được qua đào tạo mới có thể có đủ kiến thức và kỹ năng để thực hiện tốt công việc có tính chất chuyên môn như nhân viên YTTB. Có như vậy mới thực sự phát huy được hiệu quả của việc sắp xếp, kiện toàn đội ngũ hoạt động không chuyên trách ở cơ sở.

                                                                                                     Bảo Anh